انواع اوراق مشارکت

همان‌طور که پیش‌ از این ذکر شد اوراق مشارکت قابلیت معامله پیش از سررسید را دارند. حال دو حالت به وجود خواهد آمد:

اوراق مشارکت چیست؟

پس از پیروزي انقلاب و اجراي عملیات بانکداري اسلامی و به تبع آن ممنوعیت بهره در اقتصاد به دلایل شرعی و مبناي فقه اسلامی، انتشار و دادوستد اوراق قرضه متوقف شد. اما وجود ابزار دیگري در بازار مالی کشور که

عملکردي مشابه اوراق قرضه داشته باشد و بتواند جایگزین آن گردد و در کنترل حجم نقدینگی و مهمتر از آن در تأمین مالی طرح هاي زیربنایی و همچنین طرحهاي تولیدي و خدماتی از منابع مالی بخش خصوصی جامعه مؤثر

بنابراین درپی مطالعات نسبتاً گستردة سازمان برنامه و بودجه، سازمان بورس اوراق بهادار تهران، بانک مرکزي 1374 ( مسأله - و وزارت مسکن و شهرسازي، در برنامۀ دوم توسعۀ اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی کشور) 1378

استقراض عمومی از طریق انتشار اوراق بهادار به عنوان یک سیاست مالی مطرح شد. در سیاستهاي کلی برنامه، انتشار اوراق مشارکت، اوراق سرمایهگذاري و اوراق مشارکت کوتاهمدت به عنوان یکی از روشهاي کارآمد سیاست هاي پولی و مالی مدنظر قرار گرفت. در طول سالهاي برنامه، موارد استفاده از اوراق مشارکت گسترش یافت و اموري چون اجراي طرحهاي بزرگ ساختمانی و تأمین مالی طرحهاي توسعۀ مؤسسات عمومی و خصوصی

براساس قانون نحوة انتشار اوراق مشارکت مصوب مهرماه 1376 ، اوراق مشارکت، اوراق بهاداري است که با مجوز قانونی خاص یا مجوز بانک مرکزي، براي تأمین بخشی از منابع مالی مورد نیاز به منظور ایجاد، تکمیل و توسعۀ طرحهاي عمرانی - انتفاعی دولت مندرج در قوانین بودجه سالانه کشور یا براي تأمین منابع مالی جهت ایجاد، تکمیل و توسعۀ طرحهاي سودآور تولیدي، ساختمانی و خدماتی شامل منابع مالی لازم براي تهیۀ مواد اولیه

مورد نیاز واحدي تولیدي، توسط دولت، شرکتهاي دولتی، شهرداري ها و مؤسسات و نهادهاي عمومی غیردولتی و مؤسسات عام المنفعه و شرکت هاي وابسته به دستگاه هاي مذکور، شرکتهاي سهامی عام و خاص و شرکتهاي

تعاونی تولید منتشر میشود و به سرمایه گذارانی که قصد مشارکت در اجراي طرحهاي یاد شده را دارند از طریق عرضۀ عمومی واگذار میگردد.

به اوراق مشارکت سود ثابتی به طور علی الحساب تعلق میگیرد که در مقاطعی از سال پرداخت میشود. سود قطعی اوراق هم، در سررسید و از محل سود طرح مورد مشارکت و به تناسب قیمت اسمی و مدت زمان سرمایه گذاري در اوراق، تعیین و به دارندگان اوراق مشارکت پرداخت میگردد. چنانچه سود طرح، کمتر از سود علی الحساب پرداخت شده باشد یا طرح زیانده باشد، دستگاه صادرکننده اوراق مسئول آن است و سود علی الحساب پرداخت شده، قابل تعدیل یا استرداد نیست. صادرکنندگان اوراق، متعهد پرداخت سود علی الحساب در مواعد مقرر و بازپرداخت اصل مبلغ اوراق در سررسید و سود قطعی آن در فاصلۀ زمانی پنج ماه بعد از سررسیدهستند.

این تعهدات، در مورد اوراق مشارکت طرحهاي عمرانی اعم از آن که دولت و یا یکی از دستگاه هاي اجرایی مجري آن باشند توسط دولت تعهد و تضمین میشود و در مورد اوراق مشارکت منتشر شده توسط دستگاه هاي عمومی (بهه استثناي طرحهاي عمرانی) یا خصوصی، شخص حقوقی دیگري با عنوان ضامن، تعهدات ناشر را تضمین میکند. در مورد اوراق مشارکت بانک مرکزي جمهوري اسلامی ایران، این بانک پرداخت اصل و سودهاي متعلقه را در سررسیدهاي مقرر، از طریق بانکهاي عامل تضمین میکند.

همان طور که از اسم این اوراق هم مشخص است، اوراق مشارکت اوراق بهاداری است که بیانگر مشارکت دارنده آن در یک طرح است. اجازه بدهید با یک مثال توضیح دهیم. فرض کنیـد یک شرکت برای راه‌اندازی خط تولید جدید، به 200 میلیارد تومان سرمایه جدید نیـاز دارد. همچنین براساس بررسی‌های کارشناسی، درصورت راه‌اندازی این خط تولیـد، سرمایه صرف شده برای آن ظرف مدت 4 سال پس از راه‌اندازی، از محل افزایش درآمد ناشی از فروش محصولات جدید، جبران شده و میزان سوداوری شرکت هم طی این مدت، سالانه 25 تا 30 درصد افزایش خواهد یافت، به بیان دیگر، طرح مذکور دارای توجیه اقتصادی است.

در چنین حالتی، یکی از روش‌هایی که شرکت خودروساز می‌تواند برای تأمین سرمایه موردنیـاز خود از آن استفاده کنـد، انتشار اوراق مشارکت است. به این ترتیب، شرکت خودروسازی با فروش این اوراق به سرمایه‌گذاران، منابع مالی مورد نیاز خود را از آنها تأمین کرده و سرمایه‌گذاران نیز در ازای این مشارکت، به نسبت سرمایـه خود در منافع حاصل از راه‌اندازی خط تولید جدیـد شریک خواهنـد شد.

مهم‌ترین جذابیت اوراق مشارکت در مقایسه با سایر انواع اوراق بهادار مانند سهام، تضمین پرداخت سود است، به‌ این معنـا که دارنده اوراق مشارکت اطمینان دارد که سود مشخص و تضمین‌شده‌ای را به‌عنوان سود علی‌الحساب، در فواصل زمانـی معیـن، دریافت می‌کند. اما چه کسی، پرداخت حداقل سود را تضمین می‌کند؟

طبیعتا شرکت یا سازمان منتشرکننده این اوراق نمی‌تواند خودش، پرداخت سود اوراق را هم تضمین کند. در حال حاضـر، سود اغلب اوراق مشارکتی که در کشور منتشر می‌شود، توسط بانک‌ها و موسسات مالی معتبر و یا دولت، تضمین می‌شود، بنابراین، خریدار این اوراق اطمینان دارد که در سررسیدهای مشخص، سود تعهدشده را دریافت می‌کنـد. در مورد اوراق مشارکت، باید به چند نکتـه توجه داشت:

1- همان طور که قبلا هم گفتیم، بین ریسک و بازده رابطه مستقیـم وجود دارد، بنابراین اوراق مشارکت، با توجه به اینکه بازدهی تضمین شده دارند و ریسکی را متوجه سرمایه‌گذار نمی‌کنند، بنابراین بازده مورد انتظار آنها هم در مقایسه با سایر انواع اوراق بهادار، کمتـر است.

2- سود تضمین‌شده اوراق مشارکت، به صورت علی‌الحساب به دارنده اوراق پرداخت می‌شود، به این معنا که پس از پایان پروژه و در سررسید نهایی، ناشر اوراق موظف است سود قطعی پروژه را محاسبه کرده و درصورتی که سود قطعی پروژه، بیشتر از سود علی‌الحساب پرداختی به خریداران اوراق باشد باشد، مابه‌التفاوت را به آنها پرداخت نماید. البته، درصورتی که سود قطعی پروژه، از سود علی‌الحساب پرداختی کمتر باشد، جبران مابه‌التفاوت برعهده ضامن اوراق مشارکت است و ضرر و زیانـی از این بابت، متوجه خریدار این اوراق نیست.

3- سود اوراق مشارکت، معاف از پرداخت مالیات است و این موضوع نیز یکی از جذابیت‌های سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت محسوب می‌شود.

4- اوراق مشارکت، اغلب بی‌نام منتشر شده و فردی که این اوراق را در اختیار دارد، مالک آن شناخته می‌شود، بنابراین باید از اوراق مشارکت نیز همانند اسکناس و بلکه بیشتر از آن، مراقبت کرد. البته، بانک‌ها معمولا این امکان را برای خریداران اوراق مشارکت فراهم می‌کنند که بتوانند اوراق خریداری شده را نزد بانک، به امانت بگذارند تا از مواردی مانند سرقت، آتش‌سوزی و. در امان باشد.

5- سود اوراق مشارکت، در فواصل زمانی تعیین شده (مثلا یک ماهه یا سه ماهه) و ازطریق برگه‌هایی که همراه اوراق مشارکت، به خریدار تحویل می‌شود، به وی پرداخت می‌شود. درصورتی که فرد اوراق مشارکت را نزد خود نگهداری کند، هنگام تحویل برگه‌های دریافت سود به بانک، باید اصل اوراق مشارکت را هم به همراه داشته باشند تا مالکیت فرد بر این اوراق، توسط بانک احراز شود. البته، همان طور که گفته شد، خریدار اوراق مشارکت می‌تواند اوراق خود را نزد بانک به امانت گذارده و با پرداخت کارمزد جزئی، از بانک بخواهد تا سود اوراق را در سررسیدهای تعیین شده، به صورت منظم به حسابش واریز نماید.

6- باتوجه به اینکه طرح‌هایی که برای تأمین مالی آنها، اوراق مشارکت منتشر می‌شود، معمولا طرح‌های زمان‌بر هستند، بنابراین اوراق مشارکت نیز اغلب با سررسیدهای سه تا چهارساله منتشر می‌شوند. اما اگـر خریدار اوراق به هر دلیل، قبل از دوره سررسید به پول خود نیاز پیدا کرد، می‌تواند با مراجعه به یکی از شعب بانکی که اوراق را از آن خریداری کرده، ضمن تحویل اوراق مربوطه به بانک، اصل پول خود را دریافت نماید. طبیعتا سودهای دریافتی تا تاریخ تحویل اوراق به بانک نیز به عنوان سود دوره مشارکت، متعلق به فـرد می‌باشد. البته معمولا درصورت تسویه زودتر از موعد، بانک‌ها نرخ سود قابل پرداخت به مشتری را اندکی کاهش داده (مثلا از 20 درصد به 19 درصد) و مابه‌التفاوت نرخ جدید با نرخ پرداختی تا آن زمان را، از مشتری دریافت می‌کنند.

7- درصورتی‌که اوراق مشارکت در بورس یا فرابورس نیز پذیرفته شده باشند، دارنده این اوراق می‌تواند برای فروش آنها قبل از سررسید، به یکی از شرکت‌های کارگزاری بورس مراجعه کرده و براساس روشی که در برنامه‌های قبل توضیح دادیم، نسبت به فروش اوراق خود اقدام نماید. در این صورت، طبیعتـا اوراق مشارکت نیز همانند سهام، براساس قیمتی که در بورس برای آن متقاضی وجود داشتـه باشد، فروختـه خواهد شد و سود دارنده اوراق مشارکت نیز از بابت تسویه زودتر از موعد، کاهش نمی‌یابد.

در پایان هم به این نکته اشاره کنم که در حال حاضر، علاوه‌بر شرکت‌های فعال در بخش خصوصی، دولت و شهرداری‌ها هم برای تأمین منابع مالی موردنیاز برای پروژه‌های عمرانی، زیربنایی و. ، اقدام به انتشار اوراق مشارکت می‌نمایند.به گزارش عصر بانک دات آی آر ساخت خطوط جاده‌ای و ریلی، سـد، تونل، نیروگاه، مجتمع‌های اداری و مسکونی و. ، نمونه‌هایی از مواردی است که دولت و یا شهرداری‌ها، برای تأمین مالی آنها اقدام به انتشار اوراق مشارکت می‌کنند و تبلیغات آنها هم در رسانه‌ها، به وفور مشاهده می‌شود.

انواع اوراق مشارکت

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی شهر بورس، در دنیای امروز تنها اسکناس‌ها نیستند که ارزش دارند، اوراق دیگری هم هستند که در بازارهای مالی استفاده می‌شوند و ارزش مادی دارند که انواع اوراق مشارکت این اوراق با عنوان اوراق بهادار شناخته می‌شوند؛ در این مطلب انواع اوراق بهادار در بورس را بررسی می‌کنیم. اوراق بهادار چیست؟ اوراق بهادار

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی شهر بورس، در دنیای امروز تنها اسکناس‌ها نیستند که ارزش دارند، اوراق دیگری هم هستند که در بازارهای مالی استفاده می‌شوند و ارزش مادی دارند که این اوراق با عنوان اوراق بهادار شناخته می‌شوند؛ در این مطلب انواع اوراق بهادار در بورس را بررسی می‌کنیم.

اوراق بهادار چیست؟

اوراق بهادار همانگونه که از نامش پیداست، به اوراقی دلالت دارد که ارزش داشته باشند. به عبارتی اوراق بهادار نوعی ابزار مالی محسوب می‌شوند که حقوقی مالی برای مالک خود ایجاد می‌کنند.

این اوراق یا موقعیت و مالکیت یک نفر را در شرکت‌های بورسی نشان می‌دهند که به نام سهام شناخته می‌شوند؛ یا نشان دهنده نوعی طلب‌کاری از یک نهاد دولتی یا شرکت هستند که در این صورت اوراق مشارکت نام می‌گیرند.

این اوراق انواع متفاوتی مانند سهام عادی، سهام ممتاز، حق تقدم، سهام جایزه، اوراق مشارکت، مشتقات، اختیار معامله، قرارداد آتی و صکوک دارند که هر کدام ارزشی مالی برای مالک خود به همراه دارند.

به هر شرکت یا نهادی که اوراق بهادار را صادر می‌کند، صادر کننده یا توزیع کننده گفته می‌شود و تمامی اوراق بهادار در بازار سرمایه به سه گروه اصلی زیر تقسیم می‌شوند:

1. اوراق بدهی
2. اوراق حقوق صاحبان سهام (سهام)
3. ابزارهای مشتقه

در ادامه هریک از انواع اصلی اوراق بهادار که در بالا نام برده شد را با هم بررسی می‌کنیم.

منظور از اوراق بدهی یا قرضه چیست؟

اوراق بدهی یا اوراق قرضه اوراقی است که شرکت صادر کننده آن متعهد می‌شود در قبال مبلغی که از خریدار دریافت کرده، مبلغ مشخصی را در دوره‌های مشخص به دارنده اوراق پرداخت کند. در نهایت و پس از پایان زمان مشخص و فرا رسیدن سررسید نیز موظف است اصل مبلغ دریافتی از خریدار اوراق را به او برگرداند.

شرکتی که این اوراق را صادر کرده در قبال مالک اوراق، موظف به پرداخت سود و اصل بهای آن است، اما صاحب اوراق مالکیتی در خود شرکت ندارد.

به دلیلی ویژگی‌ای که این اوراق دارند به آن‌ها اوراق بدهی گفته می‌شود. این اوراق اغلب از طرف شرکت‌هایی که در تامین سرمایه مورد نیاز برای فعالیت‌های خود مشکل دارند، منتشر می‌شوند. این شرکت‌ها به جای اینکه از بانک وام بگیرند، از مردم پول قرض می‌گیرند و اوراق بدهی را به عنوان سندی از این بدهکاری ارائه می‌دهند. این کار در علوم مالی، تامین مالی جمعی نامیده می‌شود.

این کار شرکت‌ها باعث می‌شود هم فعالیت‌هایشان به دلیل کمبود بودجه روی زمین نماند و روز به روز پیشرفت کنند و گسترش یابند، و هم بدهکار بودن به مالکان اوراق خود نوعی سرمایه ارزشمند است که هم باعث می‌شود برای پرداخت بدهی‌هایش بیشتر تلاش کند و هم سرمایه خوبی برای خودش در آینده باقی می‌ماند.

همچنین از آنجایی که شرکت صادر کننده موظف است سود دوره‌ای مشخص به همراه اصل پول مالکان اوراق را در موعد سررسید به آن‌ها پرداخت کند، سرمایه‌گذاری در این اوراق یکی از کم‌ریسک‌ترین سرمایه‌گذاری‌هاست.

اوراق بدهی انواع متفاوتی دارد که تفاوت آن‌ها در شرکت صادر کننده و یک سری جزئیات دیگر است. به عنوان مثال اوراق صکوک شرکتی، اوراق مشارکت دولتی و شرکتی، اوراق منفعت، اوراق خزانه دولتی، اوراق استصناع، گواهی سپرده، اوراق مرابحه، اوراق سلف موازی استاندارد، سهام ممتاز و اوراق بهادار وثیقه‌ای از انواع اوراق بدهی هستند.

از مهمترین انواع اوراق بدهی، اوراق مشارکت دولتی و شرکتی است و همانطور که از نامش مشخص است، سرمایه‌گذاران با خرید این اوراق در یک طرح مشارکت پیدا می‌کنند.انواع اوراق مشارکت

اوراق مشارکت چیست؟

فرض کنید یک شرکت خودروسازی برای راه‌اندازی یک خط تولید جدید در کارخانه به 200 میلیارد تومان سرمایه نیاز داشته باشد. در عوض اگر این خط تولید راه بیفتد، بعد از 4 سال و با افزایش فروش خودروهای جدید از همین خط تولید، هزینه‌های راه اندازی جبران می‌شوند و میزان سودآوری شرکت هم در این مدت، 25 تا 30 درصد افزایش می‌یابد.

بنابراین این طرح توجیه اقتصادی دارد و شرکت خودروسازی می‌تواند به بازگشت سرمایه اولیه و سود قابل توجه امیدوار باشد. اما یکی از راه‌هایی که بتواند سرمایه اولیه را تامین کند، فروش اوراق مشارکت است. به این ترتیب هم منابع مالی مورد نیازش تامین می‌شوند و هم سرمایه‌گذاران در ازای مشارکت و به نسبت سرمایه خود در منافع حاصل از راه اندازی خط تولید جدید شریک می‌شوند.

البته باید این موضوع را در نظر داشت که شرکت صادر کننده اوراق نمی‌تواند پرداخت سود دوره‌ای را تضمین کند. بنابراین سود اغلب اوراق مشارکتی که در کشور منتشر می‌شوند، توسط بانک‌ها و موسسات مالی معتبر یا دولت تضمین می‌شود. پس مالک این اوراق می‌تواند به دریافت سود خود اطمینان داشته باشد.

ویژگی های اوراق مشارکت

اوراق مشارکت چند ویژگی دارند که هنگام خرید باید به آن‌ها توجه داشت:

• اوراق به صورت با نام یا بی‌نام صادر می‌شوند. اوراق بی‌نام مانند اسکناس هستند و به دارنده آن تعلق دارند. بنابراین مالک این اوراق باید آن‌ها را در جایی مطمئن نگهداری کند. برخی از بانک‌ها این اوراق را به امانت نگه می‌دارند که به این ترتیب از خطر سرقت، آتش‌سوزی و … در امان خواهند بود.
• قیمت اسمی و سررسید مشخصی دارند. بنابراین مالک اوراق در موعد سررسید همان قیمت را دریافت می‌کند.
• مبلغ بازپرداخت اصل اوراق در موعد سررسید و مبلغ سود علی‌الحساب و مقاطع زمانی آن‌ها تضمین شده است.
• این اوراق از طریق شعب بانکی که اوراق را به فروش رسانده یا بورس اوراق بهادار، خرید و فروش می‌شوند.
• مالکان این اوراق به نسبت قیمت اسمی و مدت زمانی که این اوراق را خریداری کرده‌اند، در سود حاصل از طرح‌های شرکت سهم دارند.
• مانند تمام بازارهای مالی دیگر که رابطه مستقیمی بین بازده و ریسک وجود دارد و با توجه به اینکه سود این اوراق تضمین شده است و ریسک ندارند، بنابراین نمی‌توان انتظار سود بالایی از آن‌ها داشت.
• سود اوراق مشارکت معاف از مالیات است و همین موضوع یکی از جذابیت‌های سرمایه‌گذاری در این اوراق محسوب می‌شود.

سهام یا اوراق حقوق صاحبان سهام چیست؟

سهام یکی از مهمترین و متداول‌ترین انواع اوراق بهادار است. بیشترین حجم معاملات در بورس به معاملات سهام اختصاص دارد، طوری که برخی بورس را به بازار سهام می‌شناسند.

سهام به نسبت اوراق بدهی ریسک بیشتری دارد، اما باز هم سرمایه‌گذاران این بازار را ترجیح می دهند، چرا که از طرف دیگر، بازدهی بیشتری هم دارد.

هر سهم بیانگر میزان مالکیت یک سرمایه‌گذار در یک دارایی است. به عبارتی مالکیت یک شرکت به تعدادی سهم تقسیم می‌شود که دارندگان سهام آن شرکت به تعداد سهم‌هایی که خریداری کرده‌اند در مالکیت آن شرکت سهیم هستند. مثلا اگر کل یک شرکت یک سهم باشد و متعلق به یک نفر باشد، همان یک نفر مالک کل شرکت است. اما اگر مالکیت شرکت به 4 قسمت یا سهم مساوی تقسیم شود، می‌تواند مالکین بیشتری داشته باشد. حال اگر این شرکت با ارزش 1 میلیارد تومان، به 1000 سهم 1 میلیون تومانی تقسیم شود، می‌تواند 1000 مالک داشته باشد که همه به نسبت مساوی در مالکیت آن سهیم هستند.

با این تعاریف، شرکت سهامی شرکتی است که سرمایه آن به سهام تقسیم شده است و هر یک از صاحبان سهام به میزان سهمی که دارند در شرکت مسئول هستند و در سود و زیان آن سهیم خواهند بود.

شرکت سهامی خود به دو نوع سهامی خاص و سهامی عام تقسیم بندی می‌شود.

شرکت سهامی خاص چیست و به چه شرکتی سهامی خاص می گویند؟

شرکت سهامی خاص شرکتی است که همه سرمایه آن را موسسین شرکت تامین می‌کنند، بنابراین سهام آن برای عموم مردم عرضه نمی‌شود. تعداد سهام‌داران در شرکت سهامی خاص باید حداقل 3 نفر باشد و حداقل سرمایه مورد نیاز برای تاسیس شرکت سهامی خاص 1 میلیون ریال (100 هزار تومان) است.

شرکت سهامی عام چیست به چه شرکتی سهامی عام می گویند؟

شرکت سهامی عام شرکتی است که بخشی از سرمایه مورد نیاز آن از طریق عرضه سهام به عموم مردم تامین می‌شود. در این مدل شرکت‌ها تعداد سهام‌داران نباید کمتر از 5 نفر باشد. حداقل سرمایه مورد نیاز برای تاسیس شرکت سهامی عام 5 میلیون ريال (500 هزار تومان) است. این شرکت‌ها می‌توانند در بورس نیز ارائه شوند.

ویژگی های سهام بورسی

سهام و شرکت‌های سهامی ویژگی‌هایی دارند که آن‌ها را از اوراق مشارکت و شرکت‌های صادر کننده آن‌ها متمایز می‌کند.

• ویژگی مهم سهام این است که در مقایسه با اوراق بهادار با درآمد ثابت مانند اوراق مشارکت، امکان کسب سود بیشتری دارند، البته سرمایه‌گذار باید ریسک پذیری بیشتری هم داشته و با خرید و فروش سهام آشنا باشد.
• دارندگان سهام شرکت‌ها در سود و زیان آن شرکت سهیم هستند.

اوراق بهادار مشتقه چیست؟

یکی دیگر از انواع اوراق بهادار، اوراق مشتقه هستند. اوراق مشتقه در بازاری کاربرد دارند که معاملات آن بر اساس یک کالای فیزیکی یا دارایی پایه صورت می‌پذیرد. این دارایی پایه می‌تواند به شکل سهام، کالا، نرخ‌های بهره، صنعت ساخت و ساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد که ارزش اوراق مشتقه را تعیین می‌کنند.

انواع اوراق بهادار مشتقه

به طور کلی 4 نوع اوراق مشتقه اصلی داریم:

• قراردادهای سلف
• قراردادهای آتی
• قراردادهای اختیار معامله
• قراردادهای معاوضه

همه این اوراق مشتقه هم در بورس و هم خارج از بورس مورد معامله قرار می‌گیرند. آن گروه از اوراق مشتقه‌ای که خارج از بورس معامله می‌شوند گسترده‌تر هستند، اما شامل قانون گذاری سازمان بورس نیستند و از این جهت ریسک بیشتری نسبت به اوراق مشتقه داخل بورس دارند.

البته اوراق مشتقه به دلیل محدودیت‌هایی که بازار بورس اوراق بهادار تهران دارد، در اقتصاد ایران رشد و پیشرفت چندانی نداشته‌اند.

ثبت شده در سایت شهر بورس – آخرین اخبار اقتصادی طی شماره 3923 توسط محمد مصدری و در روز شنبه 7 تیر 1399 ساعت ۱۳:۱۹:۴۳

اوراق مشارکت

یکی از اقسام اسناد تجاری، اوراق مشارکت می باشد که در تعریف آن باید گفت اوراقی هستند که به موجب آن، شخص سرمایه گذار به منظور تأمین بخشی از سرمایه های پروژه های خود با انتشار آنها اقدام به جذب منابع مالی در بازار می نماید،[۱] تا ضمن پرداخت سود علی الحساب، در پایان هر دوره مالی سود قطعی بین صاحب سرمایه (سرمایه گذار) و عامل اقتصادی (سرمایه پذیر) تقسیم شود.

از آنجایی که در طرحهاي بزرگی كه نیاز به سرمایه های هنگفت دارد، و از طرفی بنگاههای اقتصادی حاضر به پذيرش تمامی ريسك های ناشي از سرمايه گذاري نیستند، امروزه با هدف روشهاي تأمين منابع مالي به دور از اقتصاد ربوي چنین روشی به كار گرفته شده، تا به رفع بعضی از معضلات جاری پرداخته شود. با توجه به اين كه پس از پيروزي انقلاب تلاش در جهت ايجاد ابزارهايي منطبق با موازين اسلامي صورت پذیرفته، نقطه آغاز رسمي اين موضوع حذف بانكداري ربوي و تصويب نظام بانکی جاری،[۲] و به دنبال آن قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت مصوب سال ۱۳۷۶ است. در این ارتباط، انتشار اوراق مشارکت گـزيـنه خوبی براي جـمع آوري هرچـه بيشتر نقديـنگي های موجود و هدايت آنها به سمت توليد مي باشد.

پرسش: امتیازات اوراق مشارکت چیست؟

پاسخ: با هدف مقابله با معاملات ربوی، و جایگزینی اوراق قرضه، امروزه استفاده از اوراق مشارکت در سرمایه گذاریهای دولتی کاربرد وسیعی دارد.[۳] به این صورت که دولت جهت تأمین مالی یک، یا چند پروژه هم گروه یا غیر هم گروه، اوراق مشارکت در سرمایه گذاری منتشر کرده و توسط نظام بانکی به فروش می‌رساند، بانکهای تجاری و مردم با خرید این اوراق، در مالکیت طرح یا طرحهای مورد نظر با دولت شریک می‌شوند و به تبع آن در سود حاصل از فعالیت اقتصادی آن طرح نیز سهیم می‌گردند.

پرسش: از طریق انتشار اوراق مشارکت امکان سرمایه گذاری در چه بخش هایی وجود دارد؟

پاسخ: اوراق مشارکت، افزون بر این‌که شامل تمام بخشهای اقتصادی: کشاورزی، صنعتی، خدمات و بازرگانی می‌شود، شایستگی آن را دارد که شامل گونه های فعالیت‌ها و طرحهای کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت شود. پس‌ همان طور که دولت می‌تواند با انتشار اوراق مشارکت از سرمایه های مردم استفاده کند و یک فعالیت بازرگانی کوتاه مدت سه ماهه (مثل واردات و فروش عمده برنج یا روغن) انجام دهد، می تواند یک رشته فعالیت هایی در طول هم برای یک افق بیست ساله برنامه ریزی کند و با فروش اوراق مشارکت طرحی همانند ساختن بندر یا شهر صنعتی و یا راه آهن سرا سری را تأمین مالی کند.

پرسش: برتری دیگر اوراق مشارکت در چیست؟

پاسخ: وجه دیگر اوراق مشارکت در این است که در این اوراق بخشی از سرمایه طرح توسط دولت تأمین می‌شود در نتیجه دولت شریک صاحبان اوراق خواهد بود و این نکته افزون بر این‌که خود ایجاد اعتماد برای خریداران اوراق می‌کند، زمینه را برای تضمین اصل سرمایه فراهم می‌آورد؛ زیرا در عقد شرکت یکی از شرکاء (در اینجا دولت) می تواند متعهد شود که اگر فعالیت اقتصادی با ضرر روبرو شد، ضرر را به تنهایی عهده دار شود. در نتیجه دولت به عنوان شریک می‌تواند ضرر احتمالی را تعهد کند و بازپرداخت دست کم اصل سرمایه خریداران اوراق مشارکت را بر عهده بگیرد.

پرسش: جهت استقبال مردم چه عوامل تشویقی پیش بینی شده است؟

پاسخ: دولت می‌تواند در برهه های خاص مبالغی (نسبتی از اصل سرمایه) را به عنوان سود علی الحساب به صاحبان اوراق بپردازد و در پایان دوره مالی و یا در پایان سال مالی از سهم سود آنان کسر کند، همان گونه که می‌تواند حتی در بین اجرا، طرح سهم شرکاء خود را با پیشرفت پروژه قیمت گذاری و خریداری کند.

پرسش: آیا اوراق مشارکت قابل انتقال به دیگری می باشد؟

پاسخ: این اوراق همانند اوراق سهام، قابلیت انتقال به غیر و نیز امکان خرید و فروش ثانوی در بازار اوراق بهادار را دارند و قیمت آن‌ها برای خرید و فروش ثانوی تابع میزان موفقیت انتظاری طرح مورد نظر و دیگر عوامل اثرگذار در عرضه و تقاضای اوراق خواهد بود.

پرسش: آیا دولت می تواند نسبت به تجدید انتشار آنها اقدام کند؟

پاسخ: از جمله ویژگی دیگر این اوراق امکان تجدید انتشار آنهاست. دولت می‌تواند برای تجدید طرحهای کوتاه مدت، یا تمدید فعالیت طرحهای میان مدت و بلندمدت، همراه با ارزش واقعی دارایی های سهامداران قبلی، اوراق مشارکت جدید منتشر کند، به فروش رساند و از طریق درآمد آن‌ها اصل سرمایه و سود اوراق سابق را بپردازد و با این کار در حقیقت خریداران جدید را شریک خود کند.

پرسش: چه تفاوتهایی بین اوراق قرضه و اوراق مشارکت وجود دارد؟

پاسخ: تعیین نرخ بهره ثابت مهمترین زمینه تفاوت اوراق قرضه و اوراق مشارکت است. زیرا در اوراق قرضه ارتباط دو طرف معامله به شیوه قرض‌دهنده و قرض‌گیرنده است، اما در اوراق مشارکت ارتباط دو طرف به صورت شراکت است و معمولاً در قالب عقد مشارکت مدنی به انتشار این اوراق می‌پردازند. به علاوه، نرخ بهره در اوراق قرضه به صورت ثابت در نظر گرفته می‌شود و در زمان سررسید مقرر باید اصل و سود از پیش تعیین‌شده به خریدار اوراق پرداخت شود، در حالی که در اوراق مشارکت سود به صورت علی‌الحساب تعیین می‌شود و فرد در سود تأمین مالی پروژه اقتصادی شریک محسوب خواهد شد. از طرف دیگر اوراق قرضه سابقاً فقط در شرکتهای سهامی عام قابل صدور بودند، در حالی که اوراق مشارکت در حال حاضرمحدود به شرکتهای سهامی عام نیستند و توسط دولت، شهرداریها، موسسات و نهاد های عمومی غیر دولتی ، موسسات عام المنفعه، شرکتهای وابسته به دستگاههای مذکور قابلیت انتشار دارند. همچنین در اوراق قرضه عامل اقتصادی می‌تواند مبالغ حاصل از قرض‌ را در هر فعالیتی مورد استفاده قرار دهد، اما در اوراق مشارکت زمینه انتشار فقط در طرح‌های تولیدی، عمرانی و خدماتی خواهد بود.

پرسش: چه نظارت هایی در جهت انتشار اوراق مشارکت وجود دارد؟

پاسخ: در مرحله قبل از انتشار هیأت تشخیص انتفاعی بودن طرح متشکل از نمایندگان وزارت امور اقتصاد و دارایی، سازمان برنامه و بودجه و بانک مرکزی بررسی می شود. در مرحله دوم انتشار اوراق مشارکت جهت طرح های عمرانی و انتفاعی دولت تنها به میزانی که در قوانین بودجه سالانه کل کشور پیش بینی می شود، مجاز خواهد بود؛ در نتیجه زمانی که قانون بودجه توسط مجلس شورای اسلامی تصویب می شود قاعدتاً مواد آن مورد بحث و بررسی نمایندگان مردم قرار می گیرد. در مرحله پس از انتشار نیز بانک مرکزی و دادستان عمومی و انقلاب نظارت هایی را اعمال می کنند. با همه این اوصاف درحال حاضر وظیفه فروش و بازپرداخت اصل و بهره انواع اوراق مشارکت با بانک مرکزی است. بنابراین می توان بانک مرکزی را از آنجایی که تنظیم کننده نظام پولی و اعتباری کشور است مهم ترین این ارکان دانست.[۴]

پرسش: دخالت بانک مرکزی چه اهداف دیگری را در بر دارد؟

پاسخ: بانک مرکزی می‌تواند برای کنترل بازار به خرید و فروش این اوراق بپردازد. به این صورت که وقتی دولت، اوراق یاد شده را به بانکهای تجاری و مردم فروخت، انواع اوراق مشارکت بانک مرکزی می‌تواند همراه با شرایط اقتصادی اقدام به خرید و فروش آن‌ها کند. برای مثال در شرایطی که رکود بر جامعه حاکم است، با خرید اوراق مشارکت از بانکهای تجاری و مردم قدرت اعطای تسهیلات بانک‌ها و حجم نقدینگی در دست مردم را افزایش دهد و در شرایط تورمی با فروش اوراق یاد شده به بانک‌ها و مردم قدرت اعطای تسهیلات بانک‌ها و حجم پول مردم را کاهش ‌دهد. و از آنجایی که قیمت ثانوی اوراق در بازار شکل می‌گیرد، بانک مرکزی می‌تواند با پیشنهاد قیمتهای جدید به میزان مورد نظر اوراق مشارکت فروخته یا خریداری کند و به هدفهای تعیین شده دست یابد.

پرسش: تفاوت وام مسکن با اوراق مشارکت بانک مسکن چیست و از نظر حقوقی تخلف در استفاده از وام یا اوراق چگونه قابل پیگیری است؟

پاسخ: یکی از طرق تامین و تهیه مسکن استفاده از تسهیلات بانکی است و در این میان بانک مسکن به عنوان وظیفه اصلی و تخصصی خود بیشترین نقش را در اعطای تسهیلات جهت خرید و ساخت مسکن متقاضیان انجام می دهد.

رایج‌ترین و شایع‌ترین سپرده‌ها نزد بانک مسکن جهت خرید مسکن، حساب‌ پس‌‌انداز مسکن‌ و خرید اوراق حق تقدم‌ است.

صرف نظر از تفاوت‌های حقوقی میان این دو سپرده تفاوت عملی این دو سپرده را می‌توان در موارد ذیل خلاصه کرد.

الف) سقف تسهیلات برای دارندگان حساب‌های پس‌انداز مسکن در حال حاضر ۱۶۰ میلیون تومان در تهران است در حالی که این مبلغ برای دارندگان اوراق حق تقدم تفاوت دارد.

ب) سود تسهیلات برای متقاضیان دارای حساب پس‌انداز مسکن در حال حاضر ۱۳%‌ است در حالی که این سود برای دارندگان اوراق حق تقدم متفاوت است.

ج) امتیاز تسهیلات دارندگان حساب پس‌انداز مسکن غیرقابل انتقال به غیر است و این افراد فقط می‌توانند امتیاز خود را در بانک به بستگان درجه یک (پدر – مادر – همسر – فرزند – برادر – خواهر) منتقل کنند، در حالیکه دارندگان اوراق حق تقدم می‌توانند امتیاز خود را در بانک به هر کس دیگری منتقل کنند.

پرسش: آیا امکان خرید اوراق مشارکت از طریق بورس اوراق بهادار وجود دارد؟

پاسخ: شركت های سهامی عام و خاص و نیز شرکتهای تعاونی تولید (نه تعاونی مصرف) پس از تدوین برنامه و اخذ مجوزهای لازم از طریق بورس اوراق بهادار می توانند اقدام به انتشار و فروش اوراق مشاركت نمایند. اوراق مشاركت مانند سهام ممتاز دارای نرخ سود اسمی هستند كه در موعدهای مشخص به خریداران پرداخت می شود. اوراق مشاركت دارای تاریخ سررسید هستند كه در آن تاریخ مبلغ اولیه ی اوراق مشاركت (مبلغ اسمی مندرج بر روی اوراق مشاركت) به مالك اوراق پرداخت می شود. برخی از اوراق مشاركت از قابلیت تبدیل به سهم در تاریخ سررسید برخوردارند.

پرسش: انواع و اقسام اوراق مشارکت چیست؟

پاسخ: این اوراق به اشکال ذیل تقسیم می شوند:

• اوراق مشارکت ساده: به اوراقی اطلاق می شوند که دارنده آن در سررسید منحصراً اصل مبلغ و سود آنرا دریافت می نمایند.
• ) اوراق مشارکت مرکب: در این صورت صرفاً در شرکتهای سهامی عام قابلیت انتشار دارند و فی نفسه به دو گونه قابل تقسیم می باشند:

– اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام، یعنی اوراق مشارکتی که قابل تبدیل به سهام شرکت می باشند.

_اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام.

پرسش: آیا جهت انتشار اوراق مشارکت بین دولت و سایر نهاد ها تفاوتی وجود دارد؟

پاسخ: اولاً: در شرکتهای دولتی انتشار اوراق مشارکت، باید به تصویب مجمع عمومی یا شورای عالی شرکتهای مربوطه برسد. ثانیاً حداکثر میزان (سقف) اوراق مشارکت قابل انتشار برای این شرکت، در هر سال با توجه به سیاستهای پولی و مالی (که بوسیله شورای پول و اعتبار تعیین می شود)، اعلام می گردد. ثالثاً: سازمان بورس و اوراق بهادار طرح مشمول اوراق مشارکت را بررسی و در صورتی که دارای توجیه اقتصادی، فنی و مالی باشد، پس از ارائه تضمین کافی توسط موسسه و یا شرکت متقاضی، به بانک عامل اجازه انتشار می دهد.

[۱] – ماده دو قانون اوراق مشارکت گفته شده: “اوراق مشارکت اوراق بهادار بانام یا بی نامی است که به موجب این قانون به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین منتشر می‏شود و به سرمایه گذارانی که قصد مشارکت در اجرای طرح‏های موضوع ماده یک را دارند واگذار می‏گردد. دارندگان این اوراق به نسبت قیمت اسمی و مدت زمان مشارکت، در سود حاصل از اجرای طرح مربوط شریک خواهند بود. خرید و فروش این اوراق مستقیماً و یا از طریق بورس اوراق بهادار مجاز می‏باشد.” مجموعه قوانین پولي و بانكي، اداره كل تدوين و تنقيح قوانين و مقررات ص ۲۸۲٫

[۲] – قانون بانكداري بدون ربا در سال ۱۳۶۲

[۳] – “به منظور مشارکت عمومی در اجرای طرح‏های عمرانی انتفاعی دولت مندرج در قوانین بودجه سالانه کل کشور و طرح‏های سود آور تولیدی و ساختمانی و خدماتی، به دولت و شرکت‏های دولتی و شهرداری‏ها و مؤسسات و نهادهای عمومی و غیر دولتی و مؤسسات عام المنفعه و شرکت‏های وابسته به دستگاه‏های مذکور و هم چنین شرکت‏های سهامی عام و خاص و شرکت‏های تعاونی تولیدی اجازه داده می‏شود طبق مقررات این قانون قسمتی از منابع مالی مورد نیاز برای اجرای طرح‏های مذکور شامل منابع مالی لازم برای تهیه مواد اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی را از طریق انتشار عرضه عمومی اوراق مشارکت تأمین نمایند.” مجموعه قوانین پولي و بانكي، همان ص ۲۸۱٫

[۴] – طبق بند ب ماده ۱۲ ‌قانون پولی و بانکی کشور ‌مصوب ۱۸/۴/۱۳۵۱ بانک مرکزی بعنوان بانک دار دولت وظایفی برعهده دارد از جمله این وظایف فروش و بازپرداخت اصل و بهره انواع اوراق قرضه دولتی است. درحال حاضر وظیفه فروش و بازپرداخت اصل و بهره انواع اوراق مشارکت با بانک مرکزی است. بر اساس بند ۵ ماده ۱۳ قانون مذکور بانک مرکزی اختیار دارد تا نسبت به خرید و فروش اوراق مشارکت مبادرت کند. هم چنین در ماده ۱۴ قانون اشاره شده نحوه انتشار اوراق مشارکت آمده است که وزارت امور اقتصاد و دارایی و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مکلف اند تا گزارشی متضمن میزان و انواع اوراق مشارکت منتشره را برای اطلاع به کمیسیون های برنامه و بودجه مجلس بفرستند.

اوراق مشارکت چیست و چگونه اوراق مشارکت بخریم؟

پیش از آنکه بخواهیم در مورد اوراق مشارکت و نحوه خرید آن اوراق با جزییات توضیح دهیم، لازم است تا در رابطه با اوراق بدهی (اوراق قرضه) یا همان Bonds که در دنیا رایج است مطالبی را ارائه کنیم.

اوراق قرضه یا باند چیست؟

اوراق قرضه به اوراقی گفته می‌شود که صادرکننده تعهد می‌کند در طی یک بازه معین تعریف‌شده (عموماً یک‌ساله) سودی معادل قیمت اسمی ضربدر نرخ سود به دارنده آن بپردازد و در پایان دوره اوراق، مبلغ اسمی را به دارنده ورقه پرداخت نماید. درواقع ناشر اوراق انواع اوراق مشارکت با انتشار اوراق قرضه برای خود بدهی ایجاد می‌کند. لازم به ذکر است که این اوراق در سه نوع کوپن دار، اوراق قرضه با نرخ بهره صفر (بدون بهره) و اوراق قرضه بدون سررسید تقسیم‌بندی می‌شود. در دنیا شرکت‌ها را بر اساس وضعیت مالی آن‌ها از A تا D تقسیم‌بندی می‌کنند و هر شرکت با توجه به رتبه‌ای که دارد موظف به پرداخت مبلغ مشخصی از نرخ سود می‌باشد. مثلاً فرض کنید چنانچه نرخ بهره آمریکا ۲٫۵ درصد باشد و درنتیجه بانک‌ها به سپرده‌های خود ۲٫۵ درصد سود سالیانه بدهند شرکتی که دارای گرید A می‌باشد بر اساس بررسی‌های به‌عمل‌آمده موظف به پرداخت سود ۳ درصدی به دارندگان اوراق قرضه هست درحالی‌که شرکتی که رتبه C را دارد موظف به پرداخت سود ۶ درصدی می‌باشد و حتی اوراق بنجل (کم اعتبار و پرریسک) نیز در اقتصاد آمریکا منتشر می‌شود و دارای بیشترین بازدهی هست ولی این اوراق عموماً توسط شرکت‌های با وضعیت مالی ناگوار منتشر می‌گردد. همچنین لازم به ذکر است که جز برخی اوراق بدهی مانند اسناد خزانه دولتی یا شهرداری‌ها تمامی این اوراق ضامن بازپرداخت اصل‌وفرع سود را نداشته و سرمایه‌گذاران با آگاهی کامل نسبت به وضعیت مالی و عملکرد شرکت اقدام به سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه می‌نمایند.

اوراق مشارکت چیست؟

حال که با مفهوم اوراق قرضه در دنیا آشنا شدید می‌توان درباره اوراق مشارکت صحبت کرد. طبق قانون، اوراق مشارکت اوراق بانام یا بی نامی است که به قیمت اسمی و برای مدت معین منتشر می‌شود و سرمایه‌گذار نسبت به قیمت اسمی و مدت‌زمان مشارکت در سود حاصل از پروژه‌ها مدعی است. درواقع اوراق مشارکت مانند یک بدهی برای ناشر می‌باشد که با انتشار آن تعهد می‌نماید طی بازه‌های زمانی معین مبلغ ثابتی را که در برگه اوراق ذکر می‌گردد در قالب سود اوراق به سرمایه‌گذار بپردازد. حال به توضیحات بیشتری در رابطه با اوراق مشارکت می‌پردازیم.

دولت، شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها و مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و مؤسسات عام‌المنفعه و شرکت‌های وابسته به دستگاه‌های مذکور، شرکت‌های سهامی عام و خاص و شرکت‌های تعاونی تولید بر طبق قانون جزو شرکت‌هایی هستند که مجاز به انتشار اوراق مشارکت برای تأمین بخشی از منابع مالی لازم جهت ایجاد، تکمیل و توسعه طرح‌های سودآور تولیدی، ساختمانی و خدماتی و تأمین مواد اولیه تولید و یا طرح‌های عمرانی و انتفاعی دولت هستند. بر طبق قانون و برای آنکه انتشار اوراق مشارکت توجیه داشته باشد شرکت پروژه‌ای را که بابت آن اوراق منتشر می‌نماید ارزیابی کرده و بر اساس توجیه‌پذیر بودن فرایند انتشار اوراق را آغاز می‌نماید. در این رابطه لازم به ذکر است که عموماً نرخ بازدهی سالیانه اوراق مشارکت را عموماً بین ۳ تا ۵ درصد بالاتر از نرخ سود سپرده بلندمدت یک‌ساله بانک‌ها تعریف می‌کنند تا از این دریچه سرمایه‌گذاران اعم از حقیقی و حقوقی به سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت رغبت نمایند. همچنین برخلاف اوراق قرضه‌ای که در خارج رایج است می‌توان گفت که تقریباً تمام اوراق مشارکت‌هایی که تا به امروز منتشرشده‌اند دارای ضامن سودآوری می‌باشند. به این معنی که در زمان انتشار اوراق در ورقه مزبور سود علی‌الحساب تعریف می‌گردد که این سود درواقع تضمین‌شده است و ناشر و در شرایط خاص ضامن اوراق، پرداخت سود را در تاریخ‌های اعلام‌شده تضمین می‌نماید و از این دریچه ریسکی متوجه دارندگان اوراق نخواهد بود. البته چنانچه بازدهی بیشتر ازآنچه برآورد شده محقق نماید در این صورت مابه‌التفاوت را به‌حساب شما منظور خواهند نمود. البته این مورد در مواقع کمی روی می‌دهد. همچنین اوراق مشارکت مشابه اوراق قرضه کوپن دار می‌باشند که در دوره‌های معین(عموماً سه‌ماهه) سود پرداخت می‌گردد و درنهایت در انتهای عمر اوراق، اصل سرمایه به‌حساب سرمایه‌گذار واریز می‌گردد. طبق قانون خریدوفروش اوراق مشارکت مستقیماً و یا از طریق بورس اوراق بهادار قابل انجام است.

ویژگی های اوراق مشارکت چیست؟

۱) بانام یا بی نام: بنا به شرایط تعریف‌شده از سوی ناشر، اوراق مشارکت بانام یا بی نام می‌باشد که در تبلیغات رسانه‌ای این مورد را اعلام می‌کنند. توجه فرمایید که اوراق بانام تنها به نام دارنده آن است و حتی در صورت سرقت یا مفقودی ورقه امکان فروش و بهره‌مندی از مزایا وجود ندارد؛ اما اگر اوراق بی نام باشد در حقیقت در وجه حامل بوده و می‌بایست نسبت به مراقبت از اوراق توجه ویژه‌ای مبذول دارید و بعضاً افرادی که سرمایه سنگینی را در این سرمایه‌گذاری وارد می‌کنند اوراق مالکیت را در صندوق امانات بانکی نگه می‌دارند.

۲) اوراق مشارکت قابل‌تبدیل به سهام: اوراقی است که توسط ناشر بورسی منتشر می‌شود و در زمان سررسید اوراق مشارکت و یا در زمان تحقق افزایش سرمایه به سهام تبدیل می‌گردد که البته در این رابطه در مجمع عمومی فوق‌العاده صاحبان سهام تصمیم‌گیری می‌شود.

۳) اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام: این اوراق توسط شرکت‌های سهامی عام منتشرشده و در تاریخ سررسید به‌جای پرداخت اصل مبلغ، با سایر سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تعویض می‌گردد.

لازم به ذکر است که روش‌های دوم و سوم انتشار اوراق در تاریخ تهیه این مقاله مرسوم نیست.

نحوه خرید اوراق مشارکت

بر اساس قانون، ناشر اعم از بورسی و غیر بورسی موظف است یک بانک را به‌عنوان بانک عامل معرفی نماید تا سرمایه‌گذاران از طریق آن بانک اقدام به خرید اوراق نموده و سودهای دوره‌ای و اصل سرمایه در پایان دوره را نیز از همان بانک دریافت نمایند. توجه گردد که در طی چند سال اخیر مبلغ ۱٫۰۰۰٫۰۰۰ (یک‌میلیون) ریال به‌عنوان مبلغ اسمی اوراق مشارکت شناسایی‌شده است و عموماً شما به‌عنوان یک سرمایه‌گذار بایستی حداقل ۱۰ ورقه معادل ۱۰ میلیون ریال را خریداری نمایید تا اوراق به شما واگذار گردد.

در صورت خرید اوراق مشارکت حتماً به اطلاعات مندرج بر روی اوراق توجه فرمایید. در این انواع اوراق مشارکت اوراق در رابطه با موارد زیر توجه نمایید:

بانام یا بینام، تعداد اوراق مشارکت و مبلغ سرمایه اسمی، درصد سود علی‌الحساب، عمر اوراق مشارکت (دوساله الی ۵ ساله)، دوره‌های پرداخت سود

نکاتی مهم در رابطه با معاملات اوراق مشارکت که هر سرمایه گذار باید آن را بداند:

همان‌طور که پیش‌ از این ذکر شد اوراق مشارکت قابلیت معامله پیش از سررسید را دارند. حال دو حالت به وجود خواهد آمد:

مواردی که دولت و ارگان‌های دولتی ناشر اوراق هستند و عرضه تنها از طریق بانک‌های عامل انجام می‌گیرد شما معمولاً در زمان عرضه، خریدار اوراق خواهید بود تا زمان سررسید و درصورتی‌که تمایل به فروش اوراق زودتر از سررسید داشته باشید بایستی مجدداً به بانک عامل یا نهادی که در برگه اعلام می‌گردد مراجعه نمایید (توجه فرمایید که حتماً بایستی در این حالت عنوان قابل بازخرید در اوراق ذکر گردد).

اوراق مشارکتی است که در بازار بورس عرضه و معامله می‌گردد. در این رابطه لازم به ذکر است با توجه به شرایط در زمان عرضه اوراق در نوبت اول، شما اجازه درخواست خرید از طریق حساب آنلاین معاملاتی یا از طریق سفارش اینترنتی (درصورتی‌که ناشر یک شرکت بازار پایه باشد) را خواهید داشت؛ بنابراین حتماً بایستی به اطلاعیه عرضه اوراق مشارکت و شیوه درخواست توسط سرمایه‌گذاران توجه فرمایید یا از طریق کارگزاری خود این موضوع را جویا شوید.

اوراق مشارکت عرضه‌شده در بورس قابلیت معامله پیش از سررسید را دارند. فرض کنید شما پس از خرید اوراق و نگهداری شش‌ماهه قصد فروش آن را دارید. شما به‌راحتی می‌توانید درخواست فروش خود را از طریق کارگزاری خود داده و در طرف مقابل درصورتی‌که هیچ متقاضی نباشد بازارگردان اوراق موظف به خرید اوراق از شما است و می‌توان از بابت فروش اوراق مشارکت اطمینان داشت.

پرداخت سود: فرض کنیم که هدف شما پس از خرید اوراق مشارکت، نگهداری تا سررسید می‌باشد. از طرفی تاریخ پرداخت اولین سود به شما ۳۰ آذر است. طبق قانون بورس، نماد معاملاتی اوراق مشارکت سه روز پیش از موعد پرداخت بسته می‌شود و روز بعد از پرداخت سود بازگشایی می‌گردد. هم‌چنین زمانی که شما اوراق مشارکت خریداری می‌کنید کارگزار شما از شما یک حساب بانکی خواهد گرفت تا سود اوراق به آن حساب واریز گردد. لازم به ذکر است که سود اوراق مشارکت توسط شرکت به‌حساب سپرده‌گذاری مرکزی واریز و شرکت سپرده‌گذاری به‌حساب اعلامی شما واریز خواهد کرد.

خرید اوراق مشارکت در میان‌دوره: فرض کنیم شما خواهان خرید اوراق مشارکت هستید. این اوراق در تاریخ ۳۰ آبان آخرین نوبت سود را پرداخت کرده است و شما در تاریخ ۲۰ آذر می‌خواهید اوراق مشارکت را بخرید. حال مبلغ پرداختی توسط شما چه میزان خواهد بود؟ ضمن پرداخت بابت قیمت تابلو (که عموماً همان قیمت اسمی اوراق است) بایستی سود مربوط به ۲۰ روز (از یک تا ۲۰ آذر) را به دارنده قبلی اوراق بپردازید و در مقابل در تاریخ بعدی پرداخت سود (مثلاً ۳۰ آذرماه) معادل سود یک ماه را دریافت خواهید کرد و در واقع شما سود ۱۰ روز آخر ماه که اوراق در مالکیت شما بوده را به‌صورت خالص دریافت می‌کنید.

ازآنجایی‌که به ازای هر ورقه مشارکت حدود ۱۵۰ تومان کارمزد کسر می‌گردد (با توجه به زمان فعلی که قیمت اسمی اوراق ۱۰۰۰۰۰۰ ریال است) بنابراین شما باید حداقل پس از گذشت ۴ روز اقدام به فروش اوراق خود نمایید (هرچند که خریداران اوراق مشارکت چنین رویکرد کوتاه‌مدتی را ندارند).

علی‌رغم وجود انواع اوراق مشارکت، اوراق با سود دوره‌ای ثابت و بازپرداخت اصل مبلغ اسمی (در حال حاضر یک‌میلیون ریال) جزو رایج‌ترین نوع اوراق مشارکت است. با عنایت به این موضوع باید توجه داشت که قیمت تابلوی این اوراق عموماً باید برابر ارزش اسمی آن باشد، زیرا درنهایت شما معادل سود اعلامی در ورقه و در پایان دوره معادل ارزش اسمی هر ورقه را دریافت خواهید کرد؛ اما ذکر چند نکته در رابطه با اوراق لازم است:

عموماً نرخ سود اوراق مشارکت بین ۳ الی ۶ درصد بالاتر از نرخ سود سپرده یک‌ساله بانکی تعیین می‌شود درنتیجه هرچه نرخ سود اعلامی بالاتر باشد بهتر خواهد بود چون درواقع ریسک تورم را برای شما بیشتر پوشش خواهد داد.

ازآنجایی‌که مقدار دریافتی این اوراق ثابت است هنگامی‌که نرخ بهره به‌طور واقعی یا بر اساس انتظارات جامعه سرمایه‌گذاران افزایش می‌یابد قیمت بازار اوراق با افت بیشتری همراه خواهد شد و این برای شما با توجه به بدون ریسک بودن سرمایه‌گذاری مناسب‌تر می‌باشد. درواقع نرخ سود بالاتر و قیمت معاملاتی پایین‌تر از قیمت اسمی جزو نشانه‌های جذابیت اوراق است. از طرفی نمایانگر تغییرات احتمالی آتی در نرخ بهره بانکی نزد سپرده‌گذاران است. همچنین هر چه تعداد دفعات پرداخت سود در طی سال بیشتر باشد جذابیت اوراق بیشتر خواهد بود چون بازده واقعی شما بیشتر خواهد بود درنتیجه اوراقی که سود را به‌صورت ماهیانه پرداخت می‌کنند از جذابیت بیشتری برخوردار می‌باشند. ضمن اینکه شما فرصت بهره‌مندی از سرمایه‌گذاری این وجوه را در حساب‌های دیگر مانند سپرده کوتاه‌مدت را خواهید داشت و از این دریچه سود سالیانه خود را با رشد بیشتری همراه نمایید.

نتیجه گیری

با توجه به سازوکار انتشار اوراق مشارکت، خرید اوراق مشارکت یک سرمایه‌گذاری بدون ریسک بوده و می‌تواند به‌عنوان یک سرمایه‌گذاری ایمن آن را در پرتفوی سرمایه‌گذاری خود قرار داد؛ زیرا نسبت به بانک سود مناسب‌تری را محقق می‌کند. همچنین از دید شرکتی، نیز این شیوه تأمین مالی مناسب ارزیابی می‌گردد؛ زیرا حکم وام بلندمدتی دارد که تنها بایستی بهره وام را طی عمر اوراق پرداخت نمود و این دریچه منابع مالی مناسبی را جهت توسعه فعالیت خود فراهم آورد. ناگفته نماند نسبت به سودآور بودن طرح نیز بایستی اطمینان معقولی داشت وگرنه هزینه چند برابری به شرکت تحمیل خواهد شد.

انواع اوراق مشارکت

تقسیم بندی اوراق قرضه بر اساس سررسید

از نظر سررسید، اوراق بهاردار به دو دسته تقسیم می‌شوند:

1- متداول‌ترین نوع اوراق قرضه با سررسید مشخص که تنها یک تاریخ سررسید دارد.

2- اوراق قرضه سریالی که تاریخ‌های سررسید متفاوت دارد. برای مثال تاریخ سررسید یک ورقه قرضه با سررسید مشخص 10 ساله که در سال 1386 منتشر شده است، سال 1396 می‌باشد. در صورتی که ورقه قرضه به شکل سریالی باشد، ممکن است 20 تاریخ سررسید سالانه از 1996 تا 2015 داشته باشد. در هر یک از این سررسیدها، نسبتی از مبلغ ورقه قرضه پرداخت می‌شود. سررسید عامل تمایز میان ورقه قرضه و سند به شمار می رود. در حالی که سند قرضه با سررسید 2 تا 10 ساله منتشر می‌گردد، اما سررسید ورقه قرضه بیش از 10 سال می باشد.

ویژگی های اوراق قرضه

• صاحبان اوراق قرضه، طلبکار شرکت به شمار می‌روند که حق اخذ اصل مبلغ اسمی و بهره آن را دارد و حقوق وی در سند قرارداد تعیین می‌شود. صاحب اوراق قرضه هیچ نوع مالکیتی در شرکت ندارد و چیزی از بابت سود سهمی که به سهامداران پرداخت می‌شود، دریافت نخواهد کرد.
• اوراق قرضه دارای سررسید مشخص می‌باشند. در برخی از آن‌ها در یک مقطع معین زمانی سررسید و در برخی دیگر، به تدریج سررسید می‌گردند و دارای ارزش اسمی مشخص می‌باشند.
• در صورتی که ناشر اوراق قرضه دچار ورشکستگی گردد، صاحبان اوراق قرضه برای اخذ اصل و فرع سرمایه خود بر صاحبان سهام حق‌تقدم خواهد داشت. چنان چه شرکتی اقدام به انتشار چند نوع اوراق قرضه نماید، ترتیب اولویت آن‌ها در قراردادهای مربوط، ذکر می‌گردد.
• برخی از شرکت‌ها برای ایجاد جذابیت و انگیزه بیشتر در سرمایه‌گذاران اوراق قرضه با وثیقه منتشر می‌نمایند. برای مثال ممکن است شرکت، زمین یا ساختمان خود را وثیقه اوراق قرضه قرار دهد. هر چند شرکت‌های مشهور و معتبر معمولاً اوراق قرضه بدون وثیقه منتشر می‌کنند.
• صاحبان اوراق قرضه برای تصمیم‌گیری شرکت حق رای ندارند، هر چند ممکن است در برخی موارد از تصمیم‌گیری‌های شرکت از قبیل انتشار و فروش اوراق قرضه‌های دیگر یا در موارد ادغام شرکت در شرکت‌های دیگر، از حق رای برخودار باشند. در صورتی که شرکت، شرایط مندرج در قرارداد اوراق قرضه را رعایت نکند، آن‌ها می‌توانند بر بسیاری از فعالیت‌های شرکت قدرت خود را اعمال نمایند.
• در صورتی که اوراق قرضه در قالب عرضه خصوصی به خریدار فروخته شود، تنها ناشر و خریدار، طرف‌های قرارداد می باشند. چنان چه اوراق قرضه به چند نفر فروخته شود، غیر از طرف‌های قرارداد شخص دیگری نیز به نمایندگی از طرف صاحبان اوراق قرضه، به عنوان امین بر اجرای تعهدات شرکت نظارت خواهد کرد.

تقسیم بندی اوراق قرضه بر اساس نوع سهم

اوراق قرضه عادی

ارواق قرضه عادی یک نوع دارائی مالی می‌باشد که بیانگر مالکیت دارنده آن در شرکت است. از ویژگی‌های این نوع اوراق، داشتن حق مالکیت، مسئولیت محدود سهامداران، حق رای و کنترل شرکت و حق تقدم در خرید سهام جدید می‌باشد.

اوراق قرضه ممتاز

اوراق قرضه ممتاز نوعی اوراق بهادار می‌باشد که صاحب آن نسبت به درآمدها و دارایی‌های شرکت، حق یا ادعای محدود و معینی خواهد داشت. و به دو دلیل ممتاز نامیده می‌شود:

1. سود این اوراق قبل از اوراق عادی پرداخت می‌گردد.
2. به هنگام منحل شدن شرکت یا فروش دارایی‌ها، بعد از تسویه بدهی‌های شرکت، ابتدا صاحبان اوراق قرضه ممتاز حقوق خود را اخذ می‌نمایند و سپس مابقی دارایی‌ها به صاحبان سهام عادی پرداخت می‌گردد.

به این نوع اوراق قرضه، اوراق بهادار ترکیبی نیز گفته می شود زیرا ویژگی‌های سهام عادی و اوراق قرضه را با بطور همزمان دارد. هم چنین از نظر نداشتن سررسید، به اوراق قرضه عادی شباهت دارد؛ اما با توجه به دریافت سود ثابت همانند اوراق قرضه، در گروه اوراق بهادار با درآمد ثابت قرار می‌گیرند. ویژگی‌های اوراق قرضه بدین صورت است:

• برای صاحبان آن نوعی حق مالکیت در شرکت را به همراه دارد.
• اوراق قرضه ممتاز بدون سررسید می‌باشد.
• شرکت انتشاردهنده مجبور نیست دارایی‌های خود را وثیقه یا رهن این اوراق قرار دهد چرا که صاحبان اوراق قرضه ممتاز حق مالکانه دارند.
• به صاحبان این نوع اوراق قرضه، سود پرداخت می‌گردد که پرداخته آن مستلزم شرکت می‌باشد.
• صاحبان اوراق قرضه ممتاز از نظر دریافت سود سهام نسبت به صاحبان اوراق قرضه عادی از حق‌ تقدم برخودار می باشند.
• صاحبان اوراق قرضه ممتاز بدون حق رای هستند و در زمان انتخاب هیات مدیره و یا سایر امور مربوط به اداره شرکت حق رای نخواهند داشت و نمی‌توانند در تصمیم‌گیری‌های شرکت سهیم باشند.

اوراق قرضه مشارکت

اوراق قرضه مشارکت می‌تواند بصورت بی نام و یا بانام باشد که بر طبق قانون چگونگی انتشار اوراق مشارکت با مجوز قانون خاص یا مجوز بانک مرکزی، برای تامین بخشی از منابع مالی مورد نیاز به منظور ایجاد، تکمیل و توسعه طرح‌های سودآور برای تهیه مواد اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی توسط دولت، شرکت‌های ساختمانی و خدماتی، تولیدی، شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها و موسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و موسسات عام‌المنفعه و شرکت‌های وابسته به دستگاه‌های مذکور، شرکت‌های سهامی عام و خاص و شرکت‌های تعاونی منتشر می‌گردد و از طریق عرضه عمومی، به سرمایه‌گذارانی که قصد مشارکت در اجرای طرح‌های یاد شده را دارند واگذار می شود.

ابزار مشتقات

ابزار مشتقات، اوراق قرضه ای که به خودی خود ارزش ذاتی ندارند و ارزش آن‌ها براساس دارایی اصلی دیگری تعیین می‌گردد. این اوراق قرضه با وجود آن که ارزش ذاتی ندارند اما هم چون یک اوراق بهادار مستقل در بورس معامله می‌شوند. ابزار مشتقه بسیار متنوعی در بازارهای بین المللی وجود دارند که مهم ترین آن‌ها در ایران اختیار معامله و قرارداد آتی می‌باشند.

اوراق قرضه اختیار معامله

اختیار معامله نوعی اوراق قرضه است که در بازار بورس ایران موجود نیست و دارای دو نوع Call یا اختیار خرید و Put یا اختیار فروش می‌باشد. این نوع اوراق قرضه دربرگیرنده نوعی حق است که می‌توان در صورت لزوم از آن‌ها استفاده نمود. در قرارداد اختیار خرید، خریدار می‌تواند اوراق بهادری را در زمان مشخصی خریداری نماید.

قرارداد آتی

قرارداد آتی نوعی ابزار مشتقه به شمار می‌رود که می‌‌تواند در بازارهای مالی خرید و فروش شود. در این قرارداد طبق عقد صلح یک طرف (فروشنده) توافق می‌کند در سر رسید تعیین شده، مقدار مشخصی از کالا را در مقابل قیمتی که الان تعیین می کنند، به طرف دیگر (خریدار) تحویل دهد.

اوراق قرضه اسلامی (صکوک)

صکوک به معنای چک، نوشته بدهکار، سفته و قبض بدهی می‌باشد که با نام دیگر اوراق قرضه اسلامی شناخته می‌شود. هدف از به کارگیری صکوک به عنوان ابزاری جدید در بانک‌داری اسلامی ایجاد ابزاری ابتکاری است که منطبق بر قوانین شریعت اسلام باشد و نه تقلید از اوراق قرضه مبتنی بر بهره در بانک‌داری. این اوراق قرضه به عنوان اوراق بهادار با پشتوانه مالی تعریف می‌شود که باید خود دارای ارزش باشد و نمی‌تواند براساس فعالیت‌های سفته بازی و سوداگرانه و در واقع فعالیت‌هایی که بدون خلق ارزش و کار صورت می‌گیرند، سودآوری داشته باشد. اوراق قرضه صکوک، منابع مالی را با پشتوانه دارایی‌ها و ترازنامه شرکت‌های خاص جذب می‌نمایند.